نقش کتابخانه ها در مدیریت بحران آلودگی هوا چیست؟
نقش کتابخانه‌ها در مدیریت بحران‌های زیست‌محیطی (مثل آلودگی هوا) یکی از موضوعات نوین در حوزه «علم اطلاعات و دانش‌شناسی» است.
نقش کتابخانه‌ها در بحران آلودگی هوا:
۱. آموزش و ارتقای سواد زیست‌محیطی جامعه
کتابخانه‌ها در خط مقدم آموزش عمومی قرار دارند.
آنها با انتشار منابع علمی و مردمی درباره آلودگی هوا، اثرات آن، و روش‌های کاهش آن، آگاهی جامعه را افزایش می‌دهند.
سواد زیست‌محیطی موجب تغییر رفتار شهروندان و تصمیم‌گیری بهتر در سطح فردی و اجتماعی می‌شود.
مثال: برگزاری کارگاه‌های آموزشی درباره حمل‌ونقل پاک، مصرف انرژی و تفکیک زباله در کتابخانه‌های عمومی.
 
۲. مراکز دسترسی آزاد به داده‌های محیطی
کتابخانه‌ها می‌توانند به عنوان درگاه‌های داده (data hubs) عمل کنند تا داده‌های مربوط به کیفیت هوا، نقشه‌های ترافیک، و آمار آلودگی از منابع دولتی و دانشگاهی را در قالب قابل فهم به مردم عرضه کنند.
این کار باعث افزایش شفافیت، و تصمیم‌گیری آگاهانه می‌شود.
نمونه: کتابخانه‌های دانشگاهی در اروپا با پشتیبانی از پروژه‌های Open Data، داده‌های سنجش آلودگی را عمومی می‌کنند.
 
۳. پشتیبانی از پژوهش‌های بین‌رشته‌ای درباره آلودگی هوا
کتابخانه‌های دانشگاهی با ارائه‌ی منابع علمی دقیق (کتب، مقالات و پایگاه‌های داده تخصصی) به پژوهشگران کمک می‌کنند تا تحقیقات بین‌رشته‌ای در حوزه آلودگی هوا، سلامت و سیاست‌گذاری محیط زیست را پیش ببرند.
کتابداران تخصصی در حوزه‌های علوم محیطی، نقش واسطه‌ای میان داده‌های علمی و کاربران تخصصی دارند
 
۴. نقش در بحران‌مدیریتی و اطلاع‌رسانی اضطراری
در زمان تشدید آلودگی هوا (مثلاً روزهای قرمز)، کتابخانه‌ها می‌توانند مراکز اطلاع‌رسانی و کمک اجتماعی باشند.
کتابخانه‌های هوشمند از طریق رسانه‌های اجتماعی و سیستم‌های پیامکی، اطلاعیه‌های رسمی درباره وضعیت هوا، تعطیلی مدارس یا مراکز درمانی را به مردم منتقل می‌کنند.
 
۵. ایجاد فرهنگ پژوهش‌محور در جامعه محلی
کتابخانه‌ها با جمع‌آوری تجربه‌ها، گزارش‌های محلی و دیدگاه‌های مردم در مورد آلودگی هوا، می‌توانند دانش بومی و مردمی را ثبت و در اختیار تصمیم‌ گیران شهری قرار دهند.
این تعامل دوسویه بین جامعه و نهادهای علمی، به سیاست‌گذاری‌های هوشمندتر منجر می‌شود.
 
جمع‌بندی
بنابراین می‌توان گفت:
کتابخانه‌ها در بحران آلودگی هوا نقشی سه‌وجهی دارند:
(۱) ترویج دانش و آموزش زیست‌محیطی،
(۲) پشتیبانی از تحقیق و سیاست‌گذاری،
(۳) ایفای نقش ارتباطی و حمایتی در اطلاع‌رسانی عمومی.
این نهادها، حلقه‌ی پیوند میان دانش، مردم و سیاست‌های محیطی هستند.
 
📚 منابع:
 
  McKenzie, M., & Bielajew, E. (2020). Libraries as catalysts for environmental literacy. Library Trends, 68(3), 456–472.
Safari, M., & Khosravi, F. (2021). Public libraries and environmental education in developing countries. Journal of Information Science, 47(8), 1012–1025.
 
  Johnson, A., & Matthews, S. (2019). Open data and libraries: Bridging information gaps in environmental management. Information Services & Use, 39(2), 137–149.
  Tenopir, C., Dalton, E., & Christian, L. (2022). Academic libraries’ contribution to interdisciplinary environmental research. Journal of Academic Librarianship, 48(5), 102586.
  American Library Association (ALA). (2020). Libraries and crisis communication: Best practices for disaster response. Chicago: ALA Press.
  Leong, C. (2021). Community knowledge in clean air movements: The library as a local archive of environmental action. Public Library Quarterly, 40(4), 312–330.  
  Leong, C. (2021). Community knowledge in clean air movements: The library as a local archive of environmental action. Public Library Quarterly, 40(4), 312–330.
در ایران نیز نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در طرح‌های آموزشی زیست‌محیطی همکاری‌هایی با سازمان حفاظت محیط‌زیست داشته است. (خبرگزاری ایرنا، ۱۴۰۱)
 
تهیه کننده: کتابخانه مرکزی دانشکده علوم پزشکی مراغه.